Halide Edip Adıvar Kimdir?

Halide Onbaşı olarak da tanıdığımız ünlü kadın yazar milli mücadeleye büyük katkı sağlamıştır. II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet döneminde eserler veren usta yazarımız,  Milli Edebiyat döneminin ilk romancısı ve  hikayecisidir demek yanlış olmaz.

Vefatının üzerinden tam 58 yıl geçti ama o asla unutulmadı ve unutulmayacak olan eşsiz bir yazardır. Kendine has üslubu, güçlü kalemi ile Türk tarihinde ve edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Yazar, akademisyen, siyasetçi, öğretmen kimliğiyle tanınan Halide Onbaşıyı bugün yakından tanımaya ne dersiniz? Halide Edip Adıvar kimdir?

Halide Edip Adıvar Hayatı

Kimi kaynaklarda 1882 kimi kaynaklarda ise 1884 yılında doğduğu bilinmektedir. İstanbul’da dünyaya gelmiştir. Babası Mehmet Edip Bey’in Selanikli olduğu bilinmekle birlikte babasının II.Abdülhamit döneminde katiplik ve müdürlük yapmıştır.

Annesinin adı Fatma Berifem hanımdır. Fatma Berifem hanım, Halide Edip henüz çok küçükken hayata gözlerini yummuştur. Annesini çok küçük bir yaşta kaybeden Halide Edip çocukluğunu anneannesinin yanında geçirmiştir.

Bu zamanlarda evde özel dersler alarak ilköğrenimini tamamlayan yazar, Feylosof lakabıyla Türk edebiyatında oldukça önemli bir yere sahip olan  ünlü şair Rıza Tevfik Bölükbaşı’dan edebiyat ve felsefe dersleri almıştır. Daha sonra Üsküdar Amerikan Kız kolejini bitirmiştir. Halide Edip Üsküdar Amerikan Kız Kolejinden lisans derecesiyle mezun olan ilk Müslüman kadın olmuştur. İngilizce, Fransızca dillerini öğrenen usta yazar oldukça güçlü bir bilgi birikimiyle dolu donanımlı bir yazardır.

Evlilik Hayatı

Ömrü boyunca iki evlilik yapmıştır. İlk evliliğini kolejden mezun olduğu yıl öğretmeni olan Salih Zeki  Bey ile yapmıştır. Başarılı bir eğitim hayatı geçirmiş olan Halide Edip evlendikten bir süre sonra matematik öğretmeni olan eşine Matematik Ansiklopedisi anlamına gelen Kamus-ı Riyaziyat adlı eseri yazmasında yardımcı olmuştur.

Halide Edip Adıvar’ın yazdığı romanlar, anılar, hikayeler çok önemli olmakla birlikte yapmış olduğu çevirisi de vardır. Hamlet çevirisi yapmıştır. İlk evliliğinden iki oğlu vardır. Hatta anı türünde yazdığı Türk’ün Ateşle İmtihanı eserinin başında ilk evliliğini yaptığı eşine kırgınlık duyduğunu anlayabiliyoruz.

İkinci evliliğini ise Cumhuriyet döneminin ilk sağlık bakanı olarak tanınan Adnan Adıvar ile yapmıştır. Bu evlilikten çocukları olmamıştır.

Edebi Hayatı

Her yazarın edebiyat sahnesine çıkışında yaşamına yön veren bir dönüm noktası vardır. Tarih 1908 yılı II. Meşrutiyet ilan edildi. Halide Edip buna kayıtsız kalamazdı. Gazetelerde kadın haklarıyla ilgili yazılarını bu tarihte yazmaya başlamıştır.

II. Meşrutiyetten sonra İstanbul da çıkarılan Tanin gazetesinde ilk yazısını yayımlamaya başladı.  Yazılarında Halide Salih ismini kullandığı da bilinmektedir. Yazdığı yazılar Osmanlıda bazı kesimlerin tepsini çekmiştir. 31 Mart Ayaklanmasının çıkmasıyla ölüm tehlikesi olduğunu düşünerek iki oğlunu alıp Mısır’a gitmiştir.

Daha sonra İngiltere’ye gitmiştir. Orada kadın hakları ile yazdığı yazılar sayesinde tanınmış olan Halide Edip İngiliz yazar George Elıot’un etkisinde kalmıştır. 1909’da İstanbul’a döndüğünde siyasi içerikli yazılarıyla birlikte edebi yazılar yazmaya da başlamıştır.

Aynı zamanda kız öğretmen okulu olan Darülmuallimat ‘ta öğretmenlik yapmıştır. Belki de Halide Edip dediğimizde aklımıza gelen ilk eserlerin başında Sinekli Bakkal vardır.

Doğu ve Batı sentezini yansıttığı gibi İstibdat döneminden de izler vardır. Halide Edip eseri ilk olarak İngilizce yayımlamıştır.

Paris’te yazılmış ve ilk kez The Clown and His Daughter yani Soytarı ile Kızı adıyla 1935 yılında Londra’da yayımlanmıştır. Sonradan Sinekli Bakkal adını alan eserde Müslüman Rabia ile Hristiyan Peregrini evlendirilerek bir Doğu ve Batı sentezi sağlanmıştır.

Sinekli Bakkal mahallesinde yaşayan halkın geleneksel değerlere bağlılığını ortaya koyan roman, devrimci aydınları ve yozlaşmış yöneticileri de anlatır. Eser’e Cumhuriyet Halk Partisi ödül vermiştir. Birçok eseri sinema ve dizilere uyarlanmıştır.

21 roman yazan Halide Edip’in Ateşten Gömlek eseri Kurtuluş Savaşı dönemini anlatan ilk eserdir. Edip sooyadını almasının sebebi de yazar olmasından dolayıdır.

Gerçekçi roman yazman geleneğinin öncülerindendir. O hep kadınların toplumsal açıdan gelişmesini eğitilmesini istemiş ve eserlerinde de bunları anlatmıştır. Savaş yıllarını anlattığı iki romanı da çok önemlidir. Biri daha önce bahsettiğimiz Ateşten Gömlek diğeri ise Vurun Kahpeye romanıdır.

Halide Onbaşı öyle büyük bir yazardır ki, milli mücadeleye katılmıştır ve savaşta gördüğü olaylardan esinlenerek bu iki romanı edebiyatımıza kazandırmıştır.

O milli mücadele döneminde haberleşmenin önemini bildiği için Anadolu Ajansının kuruluşunda önemli rol oynar. Gazeteciliği ile de çok önemli bir yazardır.

Milli Mücade Yıllarında Halide Edip

Halide Edip çok usta bir hatiptir. İşgallerin başlamasıyla İstanbul’da protesto mitingleri düzenlenmekteydi. 19 Mayıs 1919 ‘da Asri Kadınlar Birliği ilk kez açık hava mitingi yapmıştır. Bu mitingde kadınlar da konuşacaktır. İşte Halide Edip kürsüye çıkan ilk konuşmacıdır.

Fatih miting’inde kürsüde ki konuşmalarıyla milli mücadele ruhunu uyandırmıştır. Halide Edip’in hayatı boyunca kahramanca çıkışları olmuştur. Sultanahmet mitinginde ise İstanbul halkına Kurtuluş savaşını, direnişi, milli mücadelenin ruhunu vererek anlatan büyük bir şahsiyettir.

İngilizlerin 16 Mart 1920 tarihinde İstanbul’u işgal etmesiyle birlikte ilk yaptıkları olay; Halide Edip, Adnan Adıvar ve  Mustafa Kemal için idam kararı çıkartmalarıdır.

İdam kararı çıkmadan önce Halide Edip ve eşi Ankara’ya Milli Mücadeleye gitmişlerdir. Adnan bey ile at sırtında zorluklarla Ankara’ya ulaşırlar.

Ankara’da Kalaba’da karargahta görev alan Halide Edip Mustafa Kemal’den de onay alarak Yunus Nadi ile Anadolu Ajansı’nın kurulması için çalışmalara başlamıştır.

Böylece bir haber ajansı olacak ve bu mücadelede haberleşme kolaylaşacaktı. Halide Edip çok çalıştı ajansın muhabirliğini yazarlığını yapıyor, bir yandan da Avrupa  basınını takip edip  iletişim kuruyordu. Telgraf olmayan yerlerde milli mücadele ile ilgili bilgi vermek için afişler hazırlayıp yapıştırıyordu.

Aynı zamanda tercümanlık da yapmaktaydı. Hakimiyeti Milliye gazetesinde de yazıları vardır. Hatta  bir süre Eskişehir Kızılay’da hasta bakıcılık yapmıştır. Milli mücadeleye gönül vermiş olan yazarımız Sakarya Savaşı sırasında Onbaşı olmuştur.

Tetkik-i Mezalim yani Yunanlıların halka verdiği zararları inceleyen bunları raporlamak ile görevli olan komisyonda görevlendirilmiş hatta Vurun Kahpeye isimli romanın konusunu burada oluşturmuştur.

Milli Mücadeleye olan yakınlığı, savaşı bizzat kendisi deneyimlemesi sebebiyle romanlarında oldukça gerçekçi bir şekilde bu dönemi yansıtır. Savaş bitene kadar cephede görev yapmıştır.

Hatta bu katkılarından dolayı İstiklal Madalyasına sahip olmuştur.

İkdam, Vakit gibi gazetelerde de yazılar yazan Halide Edip 1925 yılında Şeyh Sait isyanı sonrası Takrir-i Sükun kanunu kabul edildikten sonra tek partili yaşama geçilmiştir. Eşi ile birlikte İngiltere’ye yerleşmiştir.

1939 yılında İstanbul’a dönmüştür. İstanbul Üniversitesinde İngiliz Filoloji bölümünü kurmuş aynı zamanda bölümün başkanlığını yapmıştır. 1950 yılında milletvekilliği görevinde de bulunmuştur.

Eserleri

Eserlerinde anlattığı karakterlerin uyumunda yakaladığı başarı tartışılmaz. Eserlerinde hep bir kadın teması görürüz. Kadının gücünü, toplumun eğitilmesinde kadının ne kadar önemli bir rol oynadığını eserlerinde temel alarak işlemiştir diyebiliriz. Handan ve Seviye Talip gibi ilk romanlarını kadın psikolojisini işlemiştir.

Sonra Türkçülük hareketinden etkilenerek ve Milli mücadele sürecinin etkisiyle toplumsal konulara yöneldiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Turancılık fikrini de benimsemiş olan Halide Edip Yeni Turan eserini bu düşünceden etkilenerek yazmıştır. Handan isimli romanı da edebiyatımızda oldukça önemli bir yere sahiptir.

Romanları

Seviye Tâlib

Handan

Yeni Turan

Mev’ud Hüküm

Son Eseri

Ateşten Gömlek

Râik’in Annesi

Kalb Ağrısı

Vurun Kahpeye

Zeyno’nun Oğlu

Sinekli Bakkal

Yol Palas Cinayeti

Tatarcık

Sonsuz Panayır

Döner Ayna

Heyulâ

Âkile Hanım Sokağı

Hayat Parçaları

Sevda Sokağı Komedyası

Çaresaz

Kerim Usta’nın Oğlu

Hikayeleri

Harap Mabedler

Dağa Çıkan Kurt

İzmir’den Bursa’ya

Kubbede Kalan Hoş Seda

Anı

Türk’ün Ateşle İmtihanı

Mor Salkımlı Ev

Oyun

Kenan Çobanları

Maske ve Ruh

Halide Edip Adıvar’ın Ölümü (1884 – 1964)

9 Ocak 1964 tarihinde 80 yaşındayken böbrek hastalığı sebebiyle İstanbul’da hayatına kaybeden yazar geride bıraktığı değerli eserlerle asla önemini yitirmeyecek, unutulmayacak bir yazarımızdır. Kabiri İstanbul’un Zeytinburnu ilçesinde yer alan Merkezefendi mezarlığındadır.

Semantik Makale Nedir? Nasıl Yazılır?

Halikarnas Balıkçısı Kimdir?

TED